makale-fıkra-deneme-eleştiri-inceleme-rapor-röportaj

MAKALE

Bir konuda bilgi verirken veya bir gerçeği savunurken türlü kanıtlardan faydalanan bunları bilimsel biçimde inceleyen gazete ve dergi yazılarına makale denir. Makaleler her konuda yazılabilir.
Makale türü edebiyatımıza Tanzimat döneminde gazete ile birlikte Batı'dan giren bir türdür. Düşünce yazıları içinde en ağırbaşlı ve en zor olan tür makaledir. Makalenin amacı bilgi vermektir ama bu bilgi ansiklopedik bilgilerden çok farklıdır. Ansiklopedik bilgide tanıtma açıklama sıralama ve kendiliğinden kesinleşmiş olma özellikleri vardır. Oysa makalede kişilik sezinleten bir anlatım bir yorum ve inandırma eğilimi bir amaç vardır.
Bilim ve kültür alanında yazılan makaleler sınırlı bir kültür kesimine ulaşmayı amaçladığından bu makalelerde daha bilimsel bir dil kullanılır.
Gazete ve dergilerdeki makalelerse geniş halk kitlelerine ulaşmayı amaçladığından yazar dilini daha açıkdaha popüler ve daha anlaşılır bir düzeyde tutarözel terimler kullanmaktan kaçınır.


FIKRA ( KÖŞE YAZISI)


Gazete ve dergilerde yayımlanan güncel siyasal toplumsal sorunları ele alan yazılardır. Gülmece nitelikli fıkralar da olmakla birlikte yazılı kompozisyon türü olarak fıkra düşünsel ağırlıklı kısa yazılardır.
Fıkralarda siyasal ve toplumsal olaylar ele alınırken belgelere kanıtlara aşırı ayrıntılara yer verilmez. Makaleler gibi iddialı ve ispatlayıcı yönü ağırlıklı değildir. Fıkra yazarı geniş kitlelere seslendiği için dili kolay anlaşılır bir dil olmalıdır. Her konuda fıkra yazılabilir.


DENEME

Edebi türlerin tümü gibi deneme için de bir tanım vermek çok güçtür. Deneme günümüzde hemen bütün yazı türlerine doğru yayılma göstermektedir. Bu türler içinde en çok eleştiriyle bir arada anıldığı görülmektedir.Ancak burada söz konusu olan daha çok izlenimsel eleştiridir.
Deneme için bir tanım yapmak gerekirse şunları söyleyebiliriz:
Deneme;bir yazarınherhangi bir konu üzerindeözel görüş ve düşüncelerini hiçbir iddiaya yer vermedenkesin yargılara varmadan anlattığı yazı türüdür.
Batı edebiyatında essai (ese ) adı verilen deneme konuları genellikle edebiyatsanatbilimfelsefe...vb.dir. Özellikle Fransız edebiyatında Montaigneİngiliz edebiyatında Bacon en tanınmış deneme yazarlarıdır.
Denemede bir konu sınırlılığıbelli bir biçim yoktur.Yazarkonu seçmede tam bir özgürlüğe sahiptir.Denemede yazarkendi kendine konuşur gibi bir anlatım rahatlığı içindedir. Denemenin sonunda kesin bir yargıya bir sonuca varmak gayesi güdülmez.


ELEŞTİRİ

Bir eseri değerlendirme amacıyla yazılan yazılara eleştiri denir.Eleştiride eserin yada sanatçının gerçek değerinin belirtilmesi amaçlanır.
Eleştirmecibir sanat eserinin gerçek değeriniözünü yapılışınıdeğerli-değersiz yanlarını ortaya koyar.Eleştirmecinin görevi güzellik yaratmak değilyaratılmış güzelliği yargılamakokurlara tanıtmaktır.
Eleştiriler;okura dönük eleştiritopluma dönük eleştirisanatçıya dönük eleştiriyapıta dönük eleştiri... olmak üzere türlere ayrılır.


İNCELEME

Bir eserinbir sorununbir olayın özelliklerinien ince ayrıntılarını araştırarak göz önüne seren yazı türlerine inceleme denir.Her obje bir inceleme konusu olabilir.Ama konumuz kompozisyon olduğu için biz yalnız bu anlamda inceleme yazıları üzerinde duracağız.
İncelemeister sözlüister yazılı olsunbir tartışma niteliği taşır.
İnceleme yazıları yazarın teknik ve üslubuna göre diğer türlerin özelliklerini de gösterir; buna göre kimi yerde makalekimi yerde denemekimi yerde sohbet havasına bürünür.
İnceleme yazılarında bir kolaylık olmak üzere şu soruları sırasıyla sorarak çalışmakfaydalı sonuçlar verecektir:
a. Ne? ( Bize eserin ve sorunun konusunu verir. )
b. Niçin? ( Eserin yazılma amacını ana fikrini temasını buldurur. )
c. Nasıl? ( Eserin yöntemini kavratır. )
d. Nerede? ( Yerdekor. )
e. Kim? ( Kişileri verir. )
f. Ne zaman? ( işin süresini belirtir. )
İnceleme Planı :
A. Eserin Dış İncelemesi:
Eserin adı
Yazarıçevireni
Basıldığı matbaa ve basılış tarihi
Kaçıncı baskı olduğu
Sayfa sayısıfiyatı
Eserin boyutları
B. Eserin İç İncelemesi :
Yazarı hakkında bilgi
Türü hakkında bilgi
Özet
Eserdeki kişiler
Başroldekilerin kısaca tanıtımı
Ana fikir
Dil ve anlatım
Değerlendirme ( kritik )


RAPOR

Raporaraştırma ve inceleme esasına dayanan bir yazı türüdür. Herhangi bir konuyla ilgili bilgi vermekmesleki ve teknik bakımdan bazı noktaları açıklamak; görüşdüşünce ve önerileri bildirmek gibi amaçlarla yazılır.
Günümüzde rapor geniş kapsamlı bir kelime olarak çok çeşitli alanlarda karşımıza çıkar. Doktor raporu bilirkişi raporu polis raporu mühendis raporu müfettiş raporu deney raporu gibi çeşitli isimlerle anılan raporları ; meslek ve iş raporları araştırma ve inceleme raporları gibi kısaca sınıflandırabiliriz.
Her rapor türünün kendine özgü yazılış kuralları vardır. Genel esas konunun iyi kavranması ve konu üzerinde yeterli bilginin bulunmasıdır. Ancak çok iyi anlaşılanilgi duyulan ve bilgi sahibi olunan konularda rapor yazılabilir.
Sağlam bir rapor yazabilmek için; raporun konusunu ilgilendiren kitaplarıdergilerigazeteleri okumakyetkili kimselerle konuşmakgözlem yolundan faydalanmaközel deneylerde bulunmakfaydalanılan kaynakları göstermek gerekir.


RÖPORTAJ

Herhangi bir konu yada sorunun değişik boyutlarıyla ele alınıp işlendiği gazete ve dergi yazılarıdır. Röportajcıyalnız gördükleriyle izlenimleriyle yetinmez. Konuyla ilgili derinlemesine araştırma ve inceleme yaparilgililerin bilgisine başvurur. Röportajcının amacı konuyu çarpıtmadan belgesel olarak okuyucuya sunmakokuyucuyu konunun içinde yaşatmakkamuoyunu aydınlatmaktır.
Röportaj tek bir yazı olabileceği gibiaynı konuda dizi yazı da olabilir.